تصور کنید داستان رمان درخشش (The Shining) در یک مرکز خرید اتفاق بیوفتد. مسلماً داستان تأثیرگذاری خود را از دست می دهد. فضاسازی داستان نقشی اساسی در موفقیت این رمان دارد و باید شما هم در داستانهای خود این موضوع را در نظر داشته باشید.
فضاسازی تنها فراهم کردن زمینه ای برای شخصیتهای داستان شما نیست. بلکه موقعیت های خاصی را برای داستان شما ایجاد می کند و ممکن است امکان وقوع سایر موقعیت ها را از بین ببرد. فضاسازی به تعیین لحن داستان کمک می کند و اغلب از موضوع داستان پشتیبانی می کند. فضاسازی اغلب می تواند به عنوان یک شخصیت در مفهوم داستان شما نیز عمل کند. بنابراین فضاسازی در نوشتن یک داستان برجسته از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
فضاسازی چیست؟
فضاسازی داستان چیزی فراتر از مکان وقوع داستان است. فضاسازی شامل عواملی مانند پیشینه تاریخی، فرهنگ، محیط اقتصادی - اجتماعی و جو می شود. فضاسازی بر عواملی چون زبان شخصیت، سبک نوشتن، نوع داستان و محیط کلی تأثیر می گذارد. همه این عناصر باید مطابق با طرح و پیرنگ داستان، شخصیت ها و موضوع داستان شما عمل کنند.
برای روشن شدن بهتر مطلب در اینجا کتاب ربکا نوشته دافنه دوموریه به عنوان مثال آورده شده است. داستانی معمایی و عاشقانه که در یک محیط گوتیک اتفاق می افتد.
دیشب باز خواب دیدم به مندرلی رفته ام. انگار کنار در باغ ایستاده بودم و تا مدتی نمی توانستم وارد شوم، چون راهم را بسته بودند...
در اینجا استایل نویسنده با فضاسازی کاملا همخوانی دارد و همین امر در موفقیت این کتاب کلاسیک تاثیرگذار بوده است. حال بیایید شروع کتاب سکوت برّه ها نوشته توماس هریس را بخوانیم.
بخش "علوم رفتاری" سازمان اف.بی.آی، که به جنایت های پی در پی رسیدگی می کند، در طبقه زیرین ساختمان آکادمی "کوانتیسو"، به گونه ای قرار گرفته، که تقریباً از نظرها پنهان است. "کلاریس استارلینگ" در حالی که بر اثر دویدن سریع از بلوار هوگان، واقع در میدان تمرین تیراندازی برافروخته شده بود، به آن بخش رسید. علفی در میان موهایش بود و روی بادگیری که با نشان اف.بی.آی بر تن داشت نیز، لکه ای از رنگ چمن دیده می شد، که بر اثر تمرین برای دستگیری مجرم و در غلتیدن بر روی زمین به وجود آمده بود.
همانطور که می بینید فضاسازی و زبان در اینجا متفاوت است امّا با هم تناسب دارند و زمینه داستانی که هریس در نظر گرفته است را ایجاد می کنند.
فضاسازی داستان بخش جدایی ناپذیر داستان است، بنابراین توجه داشته باشید که انتخاب فضاسازی به بهترین شکل ممکن آنچه می خواهید را به خواننده منتقل کند.
حال سوالی که پیش می آید این است که فضاسازی در داستان چه نقشی دارد؟
1. فضاسازی به تعیین پارامترهای داستان کمک می کند
وقتی یک فضا را برای داستان انتخاب می کنید در واقع داستان خود را محدود کرده اید و این نکته مثبتی می تواند باشد. از آن جایی که به فرآیند تصمیم گیری کمک می کند و مجموعه ای از گزینه های قابل اجرا را برای فضای داستانی ارائه می دهد و سایر گزینه ها را حذف می کند و این به شما این امکان را می دهد تا روی بهترین گزینه ها تمرکز کنید.
به عنوان مثال، اندی ویر داستان خود به عنوان "مریخی" را در مریخ فضاسازی کرده است. این فضا برای داستان، انتخاب های او را محدود کرده است. مثلاً اینکه شخصیت داستان مارک واتنی با زن رویاهای خود در سیاره سرخ ملاقات کند امکان پذیر نیست و در غیر این صورت می توانست داستان را از محور خود خارج کرده و کلا آنرا به چیز دیگری تبدیل کند.
2. فضاسازی به وحدت عناصر داستان کمک می کند
فضاسازی نقش زیادی در وحدت در یک داستان دارد و بخش اعظم آن در سطح ناخودآگاه اتفاق می افتد. اما یک تکنیک مفید وجود دارد که می توانید با استفاده آگاهانه از آن بخش های متحرک داستان خود را به یک کلِ منسجم پیوند دهید: به یک عنصر خاص مکرر ارجاع کنید.
به عنوان مثال، اگر داستان در شهری در کنار یک رودخانه خروشان فضاسازی شده باشد و موضوع به ماهیت ناخوشایند گذر زمان اشاره دارد، می توان از آن رودخانه به عنوان یک عنصر اصلی استفاده کرد. در اوایل داستان یک یا دو بند به توصیف رودخانه با جزئیات حسی خاص پرداخته شود، تا خوانندگان درک کنند که رودخانه چقدر سریع، طویل و خروشان در جریان است. سپس از رودخانه به عنوان نمادی وحدت بخش دوباره و دوباره استفاده شود. مثلا در مورد رودخانه در روزنامه ای که شخصیت داستان می خواند مقاله ای منتشر شده باشد. شخصیت دیگری از مرگ برادرش در آن رودخانه بگوید. دو شخصیت در آنجا ملاقات کنند. به دنبال فرصت هایی باشید که به رودخانه اشاره کنید و یا در داستان بکار گیرید و به این ترتیب آن را به ستون اصلی داستان تبدیل کنید که سایر عناصر را با هم پیوند می دهد.
3. فضاسازی به بیان تِم داستان کمک می کند
فراتر از ارائه یک چارچوب سازگار و پیوند دادن عناصر داستان، فضاسازی می تواند به بیان تِم و موضوع داستان نیز کمک کند. به عنوان مثال در داستانی هنگامی که جهت وزش باد تغییر می کند و آسمان صاف می شود، این می تواند نشانی از امید در شخصیت ها باشد.
4. فضاسازی می تواند به تعریف شخصیت داستان شما کمک کند
اگر شخصیت داستان خود را به عنوان محصولی از محیط خود نشان دهید، هر کاری که برای توسعه و رشد فضای داستان انجام دهید، بر شخصیت داستان شما نیز منعکس می شود. این یک روش عالی برای انتقال جنبه های مهم شخصیت داستان به خواننده است. در مقابل، می توانید با استفاده از فضای داستان به روشی دیگر نیز استفاده کنید، شخصیت خود را در محیطی کاملاً خلاف ماهیت او قرار دهید. این کار باعث ایجاد تنش فوری در داستان می شود و می تواند داستان جالبی را بوجود آورد.
5. فضاسازی می تواند طرح داستان را پیش ببرد
تغییر در فضای داستان می تواند شخصیت های شما را مجبور به کُنش کند و طرح داستان را پیش ببرد. همچنین، چنین تغییراتی سطح تَنش را نیز افزایش می دهند.
مثلاً سدی می شکند؛ سیل شهری را در بر می گیرد. یک کارخانه ورشکست می شود و مردم شغل خود را از دست می دهند. خانواده ای خانه رؤیایی خود را سرانجام می سازد که فرزندانشان با خیال راحت بتوانند بازی کنند ولی دولت یک زندان در کنار آن ها بنا می کند.
فضا را تغییر دهید، طرح داستان خود را پیش ببرید. و لزوماً این تغییر نباید ملموس باشد، می تواند تغییر در چشم انداز باشد.
به عنوان مثال، زنی از همسرش راضی است. شوهر هرگز شکایت نمی کند که زنش روزهایش را با دوستان خود در کافی شاپ ها سپری می کند. او در مورد پخت و پز و کارهای خانه اش ایراد نمی گیرد. سپس زن موی بلوند و بلندی را از جوراب همسرش هنگام شستن لباس هایش بیرون می کشد و دیدگاه او تغییر می کند.
6. تحقیق در مورد فضاسازی می تواند منجر به ایده های جدیدی شود
در بیشتر موارد، حداقل باید کمی تحقیق کنید تا فضاسازی داستان خود را بتوانید تعیین کنید. انجام این کار معمولاً احتمالات و رویدادهای داستانی جدیدی که قبلاً در نظر نگرفته اید را ایجاد می کند.
حال که نسبت به نقش مهم فضاسازی در داستان آگاه شدید، فضاسازی را در کتابهای مورد علاقه خود بررسی کنید و سعی کنید از نکات گفته شده در فضاسازی داستان های خود نیز کمک بگیرید.
از بین کتاب های معرفی شده در این مقاله رمان ربکا اثر دافنه دوموریه و رمان سکوت برّه ها اثر توماس هریس را می توانید با قیمت مناسب از دیجی کالا خریداری نمایید.
مطالبی که در سایت "فصل یک" قرار می گیرند و همچنین امکانات سایت همه حاصل تلاش، صرف هزینه و وقت فراوان است. در صورتی که تمایل داشته باشید می توانید به سایت "فصل یک" به شیوه های مختلف یاری نمایید تا بتوانیم مطالب و امکانات بیشتری برای شما کاربران عزیز فراهم کنیم.
