سفر قهرمان یک الگوی معمول داستانی یا قالب داستانی است که به قهرمانی می‌پردازد که به یک ماجراجویی می‌رود، درسی می‌گیرد، با این دانش تازه کسب کرده به یک پیروزی می‌رسد و سپس با تغییری در شخصیت خود به خانه برمی‌گردد. سفر قهرمان را می‌توان در سه مرحله اساسی خلاصه کرد:
۱. جدایی یا عزیمت. قهرمان جهان آشنا یا عادی را ترک می‌کند.
۲. تشرف یا رهیافت. قهرمان با دنیای ناشناخته آشنا می‌شود.
۳. بازگشت. قهرمان به دنیای آشنا و عادی بازمی‌گردد.
نسخه کلاسیک سفر قهرمان به‌عنوان "حماسه" شناخته می شود که اغلب به‌صورت شعر مانند ادیسه هومر نوشته می‌شد. امروزه، سفر قهرمان در انواع مختلفی از آثار، از داستان فانتزی گرفته تا داستان تاریخی به کار گرفته می‌شود. اثر تأثیرگذار جوزف کمبل با عنوان "قهرمان هزار چهره" (۱۹۴۹)، مفهوم سفر قهرمان و مراحل مختلف آن را تحلیل می‌کند.
جوزف کمبل و سفر قهرمان
در کتاب "قهرمان هزار چهره"، جوزف کمبل، استاد ادبیات در کالج سارا لارنس، نظریه خود را مبنی بر اینکه همه روایت‌های اساطیری از ساختار اساسی یکسانی برخوردارند، مطرح می‌کند. او از این ساختار به‌عنوان "اسطوره واحد (mono myth)" یا سفر قهرمان یاد می‌کند. کمبل آن را این‌گونه خلاصه می‌کند:
"یک قهرمان از دنیای روزمره عادی به مکانی از شگفتی خارق‌العاده می‌رود: در آنجا با نیروهای افسانه‌ای روبرو می‌شود و یک پیروزی قاطعانه به دست می‌آورد: قهرمان از این ماجراجویی رازآلود با قدرتی برمی‌گردد که می‌تواند به همنوعان خود اعطا کند."
کمبل ۱۷ مرحله از کل ساختار سفر قهرمان را ترسیم می‌کند. با این حال، همه اسطوره های واحد لزوماً دارای تمام این مراحل یا به همان ترتیب که کمبل توصیف می‌کند، نیستند.
کتاب "قهرمان هزار چهره" بر نویسندگان ادبیات، موسیقی، فیلم و بازی‌های ویدئویی تأثیر گذاشته است. شاید از همه معروف‌تر، جورج لوکاس باشد که کمبل را در ساختار فیلم‌های "جنگ ستارگان" تأثیرگذار دانسته است. در اواخر دهه ۹۰، کریستوفر ووگلر، تهیه‌کننده و نویسنده فیلم‌های هالیوودی، یادداشتی هفت‌صفحه‌ای با عنوان "راهنمای عملی قهرمان هزار چهره" نوشت که قصد داشت به نویسندگان هالیوود کمک کند تا خود را با ساختار یکپارچه کمبل آشنا کنند. این یادداشت بعداً به کتاب درسی فیلمنامه‌نویسی با عنوان "سفر نویسنده: ساختار اسطوره‌ای برای نویسندگان (۱۹۹۲) " تبدیل شد.
۳ مرحله اساسی سفر قهرمان
۱۷ مرحله سفر قهرمان به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
جدایی: به طور خلاصه، قهرمان در به اصطلاح "جهان معمولی" زندگی می‌کند که با دعوتی برای شروع ماجراجویی مواجه می‌شود. معمولاً قهرمان مطمئن نیست که آیا به این دعوت پاسخ مثبت دهد - که به "رد دعوت" معروف است - اما سپس شخصی مرشد به او کمک می‌کند و به او مشاوره می‌دهد و او را راضی می‌کند که به این دعوت پاسخ دهد.
تشرف: در این مرحله، قهرمان وارد "دنیای ناشناخته" می‌شود، جایی که باید با یک سری کارها (مانع اصلی یا دشمن) روبرو شود تا زمانی که به اوج داستان برسد. در اینجا قهرمان باید برای غلبه بر مانع، هر آنچه را که در سفر آموخته است اجرا کند. کمبل در مورد قهرمانی که به خاطر مشقت‌هایی که با آن روبرو می‌شود به نوعی جایزه می‌رسد، صحبت می‌کند - این می‌تواند یک چیز فیزیکی یا "اکسیر"، یا فقط کسب دانش و حکمت باشد. (یا هر دو.)
بازگشت: قهرمان حس می‌کند که آماده است تا به دنیای خود برگردد. پس از بازگشت به دنیای معمولی، او با درک این حقیقت که چگونه این ماجراجویی او را به‌عنوان یک شخص تغییر داده است دچار یک دگرگونی شخصیتی می‌شود.
۱۷ مرحله سفر قهرمان
در اینجا تمام ۱۷ مرحله سفر قهرمان که توسط کمبل شرح داده شده، آورده شده است:
جدایی:
۱. دعوت به ماجراجویی: چیزی یا کسی زندگی آشنای قهرمان را با ارائه یک فرصت، مشکل یا تهدید مختل می‌کند.
۲. رد دعوت: قهرمان که مایل نیست از منطقه راحتی خود خارج یا با ترس خود روبرو شود، در ابتدا برای شروع این سفر مردد است.
۳. امداد غیبی: یک شخصیت مرشد ابزارها و الهامات لازم را برای قبول دعوت به ماجراجویی برای قهرمان فراهم می‌کند.
۴. عبور از آستانه: قهرمان ماجراجویی خود را آغاز می‌کند.
۵. شکم نهنگ: قهرمان از نقطه بدون بازگشت عبور می‌کند، و با اولین مانع اصلی خود روبرو می‌شود.
تشرف
۶. جاده آزمون‌ها: قهرمان باید یک سری آزمون‌های سخت را پشت سر بگذارد تا تحول خود را آغاز کند. غالباً قهرمان حداقل در یکی از این آزمون‌ها شکست می‌خورد.
۷. ملاقات با ایزدبانو: قهرمان با یک یا چند متحد دیدار می‌کند که به او در ادامه سفر کمک می‌کنند.
۸. زن به‌عنوان وسوسه گر: قهرمان وسوسه می‌شود که ماجراجویی خود را رها کند یا از آن دور شود. به طور سنتی، این وسوسه یک عشق است، اما می‌تواند به اشکال دیگری از جمله شهرت یا ثروت نیز خود را نشان دهد.
۹. آشتی با پدر: قهرمان با دلیل سفر خود، با تردیدها و ترس‌ها و قدرت‌هایی که بر زندگی او حاکم هستند روبرو می‌شود. این یک نقطه عطف مهم در داستان است: هر قدم قبلی قهرمان را به اینجا آورده است و هر گام به جلو از این لحظه ناشی می‌شود.
۱۰. خدای گون شدن: در نتیجه این تقابل، قهرمان درک عمیقی از هدف یا مهارت خود پیدا می‌کند. قهرمان که مسلح به این توانایی جدید شده است، خود را برای سخت‌ترین قسمت ماجراجویی آماده می‌کند.
۱۱. برکت نهایی: قهرمان به هدفی که برای رسیدن به آن تلاش کرده است، می‌رسد و دعوتی را که در وهله اول، سفر او را منجر شده است محقق می‌کند.
بازگشت
۱۲. امتناع از بازگشت: اگر سفر قهرمان پیروزمندانه بوده باشد، ممکن است او تمایلی به بازگشت به دنیای معمولی زندگی قبلی خود نداشته باشد.
۱۳. فرار جادویی: قهرمان باید با آنچه از ماجراجویی خود بدست آمده فرار کند، و از کسانی که می‌خواهند آن را پس بگیرند بگریزد.
۱۴. کمک خارجی: همچون ملاقات با ایزدبانو، قهرمان از یک مرشد یا ناجی کمک می‌گیرد تا او را به خانه برساند.
۱۵- گذشتن از آستانه بازگشت: قهرمان بازگشت موفقیت آمیزی به دنیای معمولی دارد.
۱۶- ارباب دو جهان: می‌بینیم که قهرمان تعادلی بین آنچه قبل از سفر بوده و آنچه هم اکنون است برقرار می‌کند. غالباً، این به معنای متعادل‌سازی جهان مادی با روشنگری معنوی که به دست آورده است.
۱۷. زندگی آزاد: ما قهرمان را با زندگی خود تنها می‌گذاریم.
نمونه‌هایی از سفر قهرمان در فیلم: دو مطالعه موردی
هالیوود سفر قهرمان را به طرق مختلف در فیلم‌ها بکار گرفته است. اینها دو مورد از محبوب‌ترین فیلم‌هایی هستند که به سفر قهرمان می‌پردازند که قسمت‌های مختلف مراحل اصلی آن آورده شده است.
جنگ ستارگان (۱۹۷۷)
۱. جهان معمولی: لوک در مزرعه‌ای در تاتویین زندگی می‌کند. او دوست دارد به غروب خورشید خیره شود و رویای "انتقال از سیاره" را در سر می‌گذارند.
۲. دعوت به ماجراجویی: R2-D2 برای لوک پیامی را از جانب پرنسس لیا پخش می‌کند که در این پیام او به شخصی احتیاج دارد تا دروید را به آلدران منتقل کند.
۳. رد دعوت: لوک نسبت به ترک سیاره خود و رفتن به یک ماجراجویی هیجان‌زده نیست.
۴. مرشد: اوبی وان کنوبی لوک را متقاعد می‌کند تا به ندای قلب خود گوش دهد.
۵. عبور از آستانه: لوک و اوبی وان به مقصد آلدران حرکت می‌کنند.
۶. جاده آزمون‌ها: نجات لیا از ستاره مرگ، و بعداً استفاده لوک از "نیرو" برای نابودی ستاره مرگ.
۷. بازگشت: لوک به شورشیان می‌پیوندد و تصمیم می‌گیرد یک جِدای شود.
ماتریکس (۱۹۹۹)
۱. جهان معمولی: توماس اندرسون در طول روز یک برنامه‌نویس کامپیوتر خسته و در شب هکری به نام نئو است.
۲. دعوت به ماجراجویی: نئو پیامی دریافت می‌کند که به او می‌گوید همه چیز آن‌طور که به نظر می‌رسد نیست. به او گفته شده "خرگوش سفید را دنبال کن".
۳. رد دعوت: نئو مطمئن نیست که ترینیتی به او حقیقت را می‌گوید یا نه. او اجازه می‌دهد اسیر شود.
۴. مرشد: مورفئوس به نئو حق انتخاب می‌دهد: قرص آبی اگر می‌خواهد به زندگی قدیمی خود برگردد یا قرص قرمز، اگر می‌خواهد حقیقت را بداند.
۵. عبور از آستانه: نئو قرص قرمز را انتخاب می‌کند و ماتریکس به او نشان داده می‌شود.
۶. جاده آزمون‌ها: نئو برای پذیرفتن نقش جدید خود با چالش روبرو است اما در نهایت می‌آموزد که به آنچه باید تبدیل شود، مأمور اسمیت را در داخل ماتریکس شکست داده و مورفیوس را نجات می‌دهد.
۷. بازگشت: نئو به ماشین‌ها می‌گوید آنها را شکست و بشریت را نجات می‌دهد.
سفر قهرمان در ادبیات: دو مطالعه موردی
بسیاری از نویسندگان از سفر قهرمان در ادبیات و داستان‌های عامه‌پسند استفاده کرده‌اند. بیایید سفر قهرمان را در "هری پاتر"، "ارباب حلقه‌ها" و "هفت خوان رستم" سه داستان معروف بررسی کنیم:
جی. آر. آر. تالکین، ارباب حلقه‌ها: یاران حلقه (۱۹۵۴)
۱. جهان معمولی: فرودو در شایر زندگی می‌کند و از یک زندگی آرام در کنار دوستانش لذت می‌برد.
۲. دعوت به ماجراجویی: به دنبال کشف حلقه قدرت توسط گندالف، او از فرودو می‌خواهد سفری را آغاز کند و حلقه را نزد خود نگه دارد.
۳. رد دعوت: فرودو نسبت به ترک شایر مطمئن نیست، زیرا هیچ تجربه‌ای با دنیای خارج ندارد.
۴. مرشد: گندالف فرودو را متقاعد می‌کند که او قلبی پاک دارد و او کسی است که باید "این بار را تحمل کند".
۵. عبور از آستانه: فرودو و سام، شایر را ترک می‌کنند، لحظه‌ای که فرودو احساسات متفاوتی نسبت به آن دارد.
۶. جاده آزمون‌ها: چالش‌های فراوانی که فرودو در طول راه با یاران مواجه می‌شود، از جمله مبارزه با بالروگ.
۷. بازگشت: فرودو می‌فهمد که دیگر نمی‌تواند عضوی از یاران باشد و باید به تنهایی به سفر خود ادامه دهد. او راهی کوه دوم می‌شود.
جی. کی. رولینگ، هری پاتر و سنگ جادو (۱۹۹۷)
۱. جهان معمولی: هری با خاله و شوهرخاله‌اش زندگی می‌کند که او را مجبور می‌کنند در کمد زیر پله‌ها بخوابد.
۲. دعوت به ماجراجویی: هری نامه‌ای از هاگوارتز دریافت می‌کند که از او می‌خواهد در آنجا شرکت کند.
۳. رد دعوت: هری نسبت به اینکه چه چیزی واقعی است یا نه اطمینان ندارد و در پذیرفتن اینکه او یک جادوگر واقعی است مشکل دارد. تا آنجا که او می‌داند، والدینش در یک تصادف اتومبیل کشته شدند - و نه توسط یک جادوگر شرور.
۴. مرشد: در کتاب اول، هگرید به‌عنوان مرشد هری خدمت می‌کند، اما بعداً در این مجموعه، آلبوس دامبلدور است که هری را راهنمایی و مشاوره می‌کند. هگرید هری را متقاعد می‌کند که او یک جادوگر است و او را به هاگوارتز می‌برد.
۵. عبور از آستانه: هری از یک سد واقعی عبور می‌کند، او با عبور از سکوی ¾9 ایستگاه، دنیای عادی را پشت سر می‌گذارد و به دنیای جادویی می‌رود.
۶. جاده آزمون‌ها: بسیاری از آزمون‌ها و مصیبت‌های هری در اولین سال حضور در هاگوارتز رخ می‌دهد که در اولین ملاقات با ولدمورت و شکست موقتی او در پایان کتاب اول به اوج خود می‌رسد.
۷. بازگشت: هری برای تابستان به خانه خاله و شوهرخاله‌اش برمی‌گردد، خوشحال و مطمئن از اینکه می‌داند خانه جدیدی در هاگوارتز دارد.
شاهنامه فردوسی، هفت خوان رستم
در داستان هفت خوان رستم، کاووس شاه تصمیم می گرد به مازندران لشکرکشی کند و آنجا را تصرف کند. با وجود مخالفت‌های بزرگان از جمله زال، کاووس تصمیم می‌گیرد به این سفر برود اما در آنجا او و سپاهش دچار جادوی شاه مازندران می‌شوند و در سیاه‌چالی اسیر می‌شوند. کاووس از زال کمک می‌طلبد. زال فرزند خود رستم را دعوت به این سفر می‌کند.
۱. دعوت به ماجراجویی: زال از رستم می‌خواهد که برای نجات کاووس راهی مازندران شود.
۲. رد دعوت: در هفت خوان رستم با اینکه رستم با صراحت دعوت زال را رد نمی‌کند اما قبول این دعوت بدون چون‌وچرا نیست که نشان‌دهنده بی‌میلی و یا هراسی است که از سفر به سرزمینی ناشناخته دارد. اما سرانجام رستم این سفر را می‌پذیرد.
۳. امدادرسانان غیبی: خداوند و نیروهای یاری کننده‌اش مانند رخش و اولاد از زمره این نیروها و امدادهای غیبی است.
۴. عبور از آستانه: خوان اول و مبارزه با شیر است.
۵. جاده آزمون‌ها: از خوان دوم آغاز می‌شود و تا پایان هفت خوان، کشتن دیو سپید و رهایی کیکاووس را در بر می‌گیرد.
۶. زن اغواگر: زن جادوگری که در خوان چهارم در صدد دلربایی از رستم برمی‌آید که رستم به کمک خداوند رهایی می‌یابد.
۷. آشتی با پدر: خوان هفتم و کشتن دیو سپید باعث می‌شود که فردیت قهرمان داستان کامل شده و رستم با اثبات قدرت و قهرمانی همتای قهرمانی چون پدرش زال شود.
۸. خدای گون شدن: رستم با چکاندن قطرات جگر دیو سپید بینایی را به پادشاه بازمی‌گرداند.
۹. برکت نهایی: بخشش غنائم جنگ به نیازمندان پایان مرحله تشرف است که رستم با رسیدن به کمال نهایی نتایجش را به مردم ارزانی می‌کند.
۱۰. ارباب هر دو جهان و آزاد: رستم بر مشکلات فائق آمده و از برکات سفر بهره‌مند می‌شود.
مطالبی که در سایت "فصل یک" قرار می گیرند و همچنین امکانات سایت همه حاصل تلاش، صرف هزینه و وقت فراوان است. در صورتی که تمایل داشته باشید می توانید به سایت "فصل یک" به شیوه های مختلف یاری نمایید تا بتوانیم مطالب و امکانات بیشتری برای شما کاربران عزیز فراهم کنیم.
