تعلیق (suspense) ابزاری ادبیست که نویسندگان برای حفظ علاقه خوانندگان در داستان خود از آن استفاده می کنند بطوریکه حس انتظار برای رخداد اتفاقی مهم را در خواننده بوجود آورند. هدف از استفاده از تعلیق در ادبیات این است که خوانندگان را بیشتر در مورد سرنوشت شخصیت ها نگران کرده و ارتباط همدلانه ای با آنها ایجاد کند. بنابراین، نویسندگان سناریوهایی را ایجاد می کنند که خوانندگان را برای خواندن ادامه داستان مشتاق کند تا نسبت به آنچه شخصیت های محبوبشان در ادامه با آن مواجه می شوند آگاه شوند. تعلیق در داستان از کنجکاوی خواننده بهره می برد. در این مقاله به تعریف تعلیق در ادبیات می پردازیم و اینکه چگونه می توانید از این نوع ابزار ادبی در داستانهای خود استفاده کنید.
تعلیق ادبی چیست؟
تعلیق تنشی است حاصل از حس عدم اطمینان خواننده از آنچه در داستان اتفاق خواهد افتاد، این تنش می تواند در طول یک صحنه یا یک فصل کتاب باشد و یا در کل آرک داستانی. شما می توانید حس تعلیق را در مورد هر چیزی که کنجکاوی خوانندگان را تحریک می کند ایجاد کنید، مثلاً مثلث عشقی یا یک قاتل فراری.
در داستان از تعلیق برای اهداف زیر می توانید بهره گیرید:
- تنش را در حین صحنه افزایش دهید
- جواب هایی را که در آن زمان قصد ارائه آن را ندارید از نظر خواننده پنهان کنید
- در داستان اتفاقات غیرمنتظره ای را بوجود آورید و به آن قدرت دهید
- خواننده داستان خود را مشتاق نگه دارید
در حالی که تعلیق اغلب در داستان های معمایی و مهیج به کار می رود، امّا می تواند در هر اثر داستانی حضور داشته باشد زیرا کنجکاوی همان چیزی است که خوانندگان را وادار می کند کتاب شما را به اتمام برسانند. با این حال، میزان و نوع تعلیق مورد استفاده بستگی به دقیقاً همان چیزی دارد که می خواهید خواننده شما آن را تجربه کند.
انواع تعلیق (با مثال)
از لحاظ ساختار داستانی دو نوع تعلیق وجود دارد: تعلیق روایی (narrative suspense) و تعلیق کوتاه مدت (short-term suspense). تعلیق روایی خواننده را با موضوع اصلی روایت داستانی درگیر می کند، در حالی که در تعلیق کوتاه مدت آنها را لحظه به لحظه کنجکاو نگه می دارد. یک رمان خوب هر دو این دو نوع تعلیق را دارد.
1. تعلیق روایی (بلند مدت)
در حالی که از نظر فنی می توان هر نوع تعلیق ادبی را به عنوان "تعلیق روایی" در نظر گرفت، اما این نوع تعلیق در واقع به تنشی اشاره دارد که در کل داستان ایجاد می شود. در تعلیق روایی، شما در ابتدای کتاب یک سوال، مسئله یا معمّا را مطرح می کنید و با پیشرفت پیرنگ داستان اطلاعات بیشتری درباره آن ارائه می دهید، و به آن در نزدیکی اوج یا پایان داستان خاتمه می دهید.
تعلیق روایی اگر خوب نوشته شده باشد، کنار گذاشتن کتاب شما را برای خوانندگان داستان شما غیرممکن می کند. با این حال، این بدان معنی است که نتیجه نهایی باید بزرگ باشد. اگر می خواهید خوانندگان را 300 صفحه در تعلیق نگه دارید، به یک پایان باورنکردنی نیاز دارید! تعلیق در داستانها غالباً با یک واقعه غیر منتظره یا آشکار شدن یک موضوع بزرگ به اوج می رسد مثلاً در داستان دختر گمشده آرک ناپدید شدن اِیمی این چنین است.
هنگام ساختن این نوع تعلیق، باید به طور مدام به نتیجه نهایی آن اشاره کنید. اما نباید خواننده خود را بیش از اندازه درگیر این حس تعلیق کنید. فشار روانی که خواننده مدام از وقوع یک اتفاق قریب الوقوع حس می کند ممکن است باعث ایجاد احساس اضطراب و همچنین بی صبری شود. با توجه به این نکته، این فشار روانی را می توانید با بسط شخصیت های داستان، پیشبرد پیرنگ بدون تعلیق و یا حتی تعلیقی متفاوت، کاهش دهید.
نمونه تعلیق روایی یا بلند مدت
در کتاب کشتن مرغ مقلد، دو آرک تعلیق روایی وجود دارد: 1) این سؤال که چه اتفاقی برای تام رابینسون خواهد افتاد، و 2) تعلیق در رابطه با بوو ردلی. به موضوع هر دو تعلیق تقریباً در همان ابتدای داستان پرداخته می شود، در طول داستان بیشتر به آن پرداخته می شود و در پایان با هم به نقطه اشتراکی می رسند ( اسپویلر : وقتی بوو ردلی پس از محاکمه رابینسون بچه ها را از باب ایول نجات می دهد).
داشتن بیش از یک آرک تعلیق روایی باعث می شود خواننده جذب شود و همچنین به عمق لایه های داستان می افزاید. شما همچنین می توانید با استفاده از تعلیق کوتاه مدت، که در بخش بعدی در مورد آنها صحبت خواهیم کرد نیز به این اهداف دست یابید.
2. تعلیق کوتاه مدت
تعلیق کوتاه مدت همان چیزیست که از اسم آن مشخص است: یک لحظه یا یک صحنه کوتاه از تعلیق که یک واکنش قدرتمند را در خواننده برانگیخته کند. این ممکن است با تعلیق بلند مدت کتاب مرتبط باشد، یا به عنوان یک طرح داستانی فرعی عمل کند.
معمولاً در تعلیق کوتاه مدت بحث یا تقابلی بین شخصیتها وجود دارد که به سرعت حل و فصل می شود، البته ممکن است بعداً دوباره به آن پرداخته شود. به عنوان مثال، تنشی که در ابتدا بین الیزابت و آقای دارسی در کتاب "غرور و تعصب" پیش می آید، زمینه ساز ادامه روابط متناقض آنهاست.
یكی از بهترین كاربردهای تعلیق كوتاه مدت ایجاد یک پایان نفس‌گیر (cliffhanger) است. پایان نفس‌گیر صحنه یا پایانی برای فصلی از کتاب است كه خواننده را به شدت در حالت تعلیق قرار می دهد. درست همانطور که در داستان های هزار و یک شب شهرزاد داستان سرایی های خود را متوقف می کند تا سلطان بگذارد زنده بماند، پایان نفس‌گیر نیز داستان شما را در لحظه های حساس قطع می کند آن هم وقتی که تنها چیزی که خواننده می خواهد بداند اتفاقی است که در آینده رخ می دهد.
این نوع تعلیق مدت بسیاری به طول نمی انجامد و به سرعت حل و فصل می شوند، که باعث می شود خوانندگان را صفحه به صفحه علاقمند نگه دارد و در ضمن به روند آهسته تعلیق روایی تعادل می بخشد.
اکنون که تعلیق ساختاری را پوشش دادیم، بیایید به جزئیات آن بپردازیم. دسته بندی های تعلیق که در ادامه می آیند به ژانر و سبک کتاب شما بستگی دارند. اگرچه آنها را می توانید با هم ترکیب کنید اما لزوماً به همه آنها احتیاج ندارید.
3. تعلیق معمایی
تعلیق معمایی معمول ترین شکل تعلیق است که اغلب در داستان های مهیج و البته رمان های معمایی استفاده می شود. گرچه همه تعلیق ها به طریقی معمایی را در خود دارند، اما تعلیق معمایی از این جهت متفاوت است که چیزی عمداً از خواننده پنهان می شود. خواننده داستان شما می داند که از تمام حقیقت آگاه نیست و این حس کنجکاوی، آن ها را در انتظار نگه می دارد.
این نوع تعلیق می تواند بصورت کوتاه مدت مورد استفاده قرار گیرد، اما معمولاً در طول کل آرک روایی استفاده می شود ( مانند داستان های آگاتا کریستی). اگر تصمیم دارید از این نوع تعلیق استفاده کنید، برای جلوگیری از پیش بینی پذیر شدن داستان خود باید چیزی منحصر به فرد به داستان اضافه کنید.
نمونه های تعلیق معمایی
در رمان "جین ایر"، جین اتفاقاتی عجیب و غریب را در تورن فیلد هال مشاهده می کند، مانند آتش سوزی غیر قابل توضیح و حمله به یک مهمان. آقای روچستر به او اطمینان می دهد كه این حوادث صرفاً نتیجهی رفتار ناپسند یك خدمتکار بوده اند. آنها با هم نامزد می شوند و در طول مراسم عروسی، مردی اعلام می کند که روچستر متاهل است و مشخص می شود که روچستر همسر خود را در اتاق زیر شیروانی نگه داشته است و او منشأ همه این حوادث است. روچستر برای اینکه جین (و خواننده) را از کشف حقیقت دور نگه دارد، همسرش را پنهان کرده است.
4. تعلیق وحشتناک
در تعلیق وحشتناک خواننده می داند اتفاق وحشتناکی در شرف وقوع است اما ماهیت دقیق آن هنوز ناشناخته است، مانند همان حسی که در هنگام مشاهده یک فیلم وحشتناک داریم و هر لحظه انتظار واقعه ترسناکی را می کشیم. همانطور که انتظار می رود، این نوع تعلیق در رمان های ترسناک و گاه هیجان انگیز رایج است.
گرچه تعلیق وحشتناک با تعلیق معمایی تا حدودی همپوشانی دارد، تفاوت آن در این است که ابهام کمتری دارد و قابل انتظار است. همچنین، تعلیق وحشتناک به طور معمول بصورت کوتاه مدت و نه دراز مدت به کار می رود زیرا رضایت آن کمتر از حل یک رمز و راز است. هدف تعلیق ترسناک بیشتر شوک به خواننده است تا اینکه رضایت او را برآورده کند.
این بدین معنی نیست که تعلیق معمایی و وحشتناک را نمی توان با هم ترکیب کرد. یک رمان ممکن است عناصر هر دو را در بر داشته باشد، به ویژه اگر داستان معمای یک قتل باشد. به عنوان مثال، در کتاب "سپس هیچ‌کدام باقی نماندند"، تعلیق معمایی و وحشتناک در طول آرک داستانی در هم تنیده شده است و این باعث می شود خواننده هم از خود بپرسد کار چه کسی است (تعلیق معمایی) و اینکه آن اتفاق چه وقت دوباره تکرار خواهد شد؟ (تعلیق دلهره آور وحشتناک).
نمونه تعلیق وحشتناک
مثلا رمان "میزری" اثر استفن کینگ که فیلم آن نیز ساخته شده است پر از تعلیق وحشتناک است. در بخشی از کتاب خواننده کاملاً می داند که شخصیت شرور داستان یعنی آنی ویلکز، به طور خطرناکی ناپایدار است و این به ترس و وحشت داستان دامن میزند. بعد از اینکه آنی متوجه می شود که پل شلدونِ نویسنده که اسیر اوست، هنگام خارج شدن او از خانه، اتاق خود را ترک می کند، تصمیم می گیرد که پل را "باید از خودش محافظت کند." این صحنه که منجر به قطع وحشیانه پاهای پل می شود واقعه ای تكان دهنده است، نه به این دلیل كه كاملاً غیرمنتظره است، بلكه به این دلیل که واقعه به شدت هولناک است.
5. تعلیق رمانتیک / کمدی
تعلیق عاشقانه یا کمدی ممکن است در شرایطی اتفاق بیفتد که خواننده نمی داند چه اتفاقی خواهد افتاد، اگرچه این تنش معمولاً خفیف تر از سایر اشکال تعلیق است. به مثال غرور و تعصب بیاندیشید: "آیا آنها به هم می رسند؟" این سوال در قلب هر داستان کمدی/ عاشقانه وجود دارد.
تعلیق کمدی تقریباً به طور انحصاری در نمایش های خنده آور (farce) رخ می دهد. یکی از شکل های مشهور آن، طنز دراماتیک است که در آن خواننده چیزی را می داند که همه شخصیت ها از آن آگاه نیستند، و می خواهد ببیند آنها چگونه نسبت به آن موضوع واکنش نشان می دهند.
نمونه تعلیق عاشقانه / کمدی
در "شب دوازدهم" اثر شکسپیر، ویولا خود را به صورت یک مرد جوان مبدل می کند تا بتواند خود را به عنوان خادم دوک اورسینو جا بزند. به عنوان بخشی از وظایف خود، ویولا (که خود را سزارو می نامد) باید پیام های عاشقانه ای را به الیویا، که دوک عاشقش است، تحویل دهد. با این حال، این طرح هنگامی که اولیویا عاشق سزاروو می شود نافرجام می ماند و البته سزاروو همان ویولا در لباس مبدل است. در همین حال ویولا نیز عاشق دوک شده است، که از زن بودن او اطلاعی ندارد و همچنان عاشق اولیویا است.
نحوه ایجاد تعلیق در داستان
گرچه تعلیق به صورت ترکیب ها و تجلیات بسیاری در ادبیات وجود دارد، اما به نظر می رسد بیشتر نویسنده ها با تعلیق روایی معمایی مشکل داشته باشند. در نتیجه، نکات ارائه شده به این نوع خاص از تعلیق متمرکز خواهد شد.
1. خوانندگان خود را گرسنه نگه دارید
لی چایلد، نویسنده سری کتاب های "جک ریچر"، تعلیق را به تهیه کیک تشبیه می کند: صد روش برای انجام آن وجود دارد، اما چگونه از طعم خوشمزه آن اطمینان خواهید داشت؟ یک راه این است که مهمانان خود را در تمام طول روز گرسنه نگه دارید بنابراین زمانی که تصمیم بگیرید کیک را سرو کنید، برای آن ها بهترین چیزی خواهد بود که تا به حال خورده اند.
شما باید همین کار را با تعلیق در داستان خود انجام دهید. تا زمانی که می توانید آن را بسازید، مخاطبان خود را با جوابهای احتمالی مجذوب داستان نگه دارید. با ظرافت به بخشی از آرک تعلیق در همان ابتدای داستان اشاره کنید. کاری کنید که آنها برای هر بخش واحد تا رسیدن به نتیجه نهایی انتظار بکشند. به این ترتیب، هنگامی که خوانندگان شما سرانجام به کیک خود که همان آشکار شدن یا نتیجه نهایی است می رسند، آماده خواهند بود که از آن نهایت لذت را ببرند.
2. عناصر مهم را آینده نگاری (forshadow) کنید
آینده نگاری یک روش ساده برای نشان دادن چیز مهمی است، حتی اگر خواننده دلیل آن را نمی داند. برخی از آینده نگاری ها تا پایان یک کتاب آشکار نمی شوند، مانند تصادف قطار در اوایل کتاب "آناکارینا". با این حال، آینده نگاری های دیگری نیز به راحتی هدف خود را برای خواننده روشن می کنند و باعث می شوند خواننده بتواند پایان داستان را حدس بزند.
تکنیک های آینده نگاری قوی شامل موارد زیر است:
- ارائه یک شیء یا شخصیت مهم که بعداً به طرح داستان برمی گردد
- به نظر برسد که رازی را افشا می کند، اما سایر جزئیات مهم را مورد غفلت قرار دهد
- عباراتی که بطور غیرمعمول مبهم یا رمزی بیان می شوند
3. از فلش بک (flashabck) استفاده کنید
فلش بک روشی عالی برای افزایش تعلیق است، خواه این یک فلش بک به تنهایی باشد که چیزی تکان دهنده را نشان می دهد یا یک سری فلش بک ها باشد که در راستای رسیدن به نتیجه نهایی ارائه می شوند.
صرف نظر از اینه چگونه از فلش بک استفاده می کنید، آنها باید هدفی را در داستان داشته باشند. شما می توانید نکته انحرافی را به عنوان بخشی از فلش بک بگنجانید، اما همه آن نمی تواند فقط یک انحراف باشد، زیرا در این صورت خواننده شما احساس بی اعتمادی خواهد کرد. فلش بک ها باید همانند روایت زمان حال جذاب و آشکار باشند و به تقویت پیرنگ داستان کمک کنند.
4. شخصیت ها را در خطر قرار دهید
قرار دادن شخصیت های در یک وضعیت خطرناک بهترین دستورالعمل برای تعلیق ناگهانی است ( مانند روش استفان کینگ در "میزری"). این روش به ویژه هنگامی که به نقطه اوج آرک تعلیق معمایی خود می رسید و باید آن را با برخی از تعلیق های وحشتناک کوتاه مدت تشدید کنید، بسیار مفید خواهد بود.
این تکنیک فقط در صورتی کار می کند که خوانندگان را جذب شخصیت های داستان خود کرده باشید، بنابراین صبر کنید تا از آن در پایان روایت خود استفاده کنید. همچنین اطمینان حاصل کنید که این تهدید واقع بینانه است، و تمام مدت شخصیت ها را تهدید کرده است، خواه آنها (یا مخاطب) نسبت به آن آگاه باشند یا نباشند.
به عنوان مثال، در پایان کتاب "دختری در قطار" (اسپویلر در ادامه)، تعلیق اسرارآمیز وقتی برطرف می شود که متوجه می شویم مگان توسط شوهر سابق راوی کشته شده است. این واقعه غیرمنتظره به طور ناگهانی وضعیت اسرارآمیز را به وحشتناک تبدیل می کند، زیرا راوی با شوهر سابق خود روبرو می شود و ناگهان زندگی اش به خطر می افتد.
5. همیشه یک قدم جلوتر باشید
به عنوان خواننده شاید دوست داشته باشید که بصورت کاملاً شفاف به آنچه قرار است اتفاق بیافتد اشاره شود. اما تعلیق خوب با موفقیت طرح خود را پنهان می کند و در نتیجه رضایت را به دنبال خواهد آورد. این به معنای جلو بودن از خواننده خود است، تا بتوانید آنها را نسبت به آنچه قرار است روی دهد کنجکاو نگه دارید.
همانطور که می نویسید، نکات را خیلی واضح و یا بطور مکرر به کار نبرید، و اگر لازم شد از نکات انحرافی در جایی که شما به عنوان یک خواننده به دنبال سرنخ هستید، استفاده کنید. نکته اصلی در اینجا اشاره به چندین نتیجه متفاوت در طول داستان است، تا خواننده بتواند بدون نزدیک شدن به نتیجه قطعی گمانه زنی کند.
بهترین تعلیقی که در کتابی خوانده اید یا خودتان نوشته اید چه بوده است؟ شما چه نکاتی برای نوشتن تعلیق در داستان پیشنهاد می کنید؟ در بخش نظرات ما را نسبت به دیدگاه خود آگاه کنید.
مطالبی که در سایت "فصل یک" قرار می گیرند و همچنین امکانات سایت همه حاصل تلاش، صرف هزینه و وقت فراوان است. در صورتی که تمایل داشته باشید می توانید به سایت "فصل یک" به شیوه های مختلف یاری نمایید تا بتوانیم مطالب و امکانات بیشتری برای شما کاربران عزیز فراهم کنیم.
