محتوای روان شناختی در طیف گسترده ای از اشکال ادبی، از شعر تا داستان کوتاه، نمایشنامه و رمان ظاهر می شود. با این حال، صریح ترین مرجع به ذهن انسان در رمان های روان شناختی یا روان شناسی است که به تجربیات، افکار، احساسات، عواطف و درون افراد می پردازد.
رمان روان شناختی اثری داستانی است که در آن افکار، انگیزه ها و احساسات شخصیت ها نسبت به اعمال خارجی آن ها بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. در رمان های روان شناختی تأکید بر شخصیت ها و واکنش های عاطفی آنها است و بیشتر از رمان های ژانرهای دیگر به ذهن و روان شخصیت ها می پردازد. ممکن است وقایع داستان به ترتیب زمانی نمایش داده نشوند، اما در ذهن، خاطرات یا خیال شخصیت ها اتفاق می افتد.
محتوای روان شناختی می تواند اشکال مختلفی را در ادبیات به وجود آورد. می توان آن را به صورت نمادین (سمبلیک) یا با کمک استعاره ها نشان داد. همچنین می توان آن را در ساختار متن، زمان، مکان، عمل یا حتی در وزن و آهنگ (ریتم) شعر نیز یافت.
داستان گنجی (The Tale of Genji)که حدود هزار سال پیش در ژاپن نوشته شده است اولین رمان روان شناختی جهان به حساب می آید. در اروپا، بوکاچو (Boccaccio)، اولین نماینده روان شناسی ادبی محسوب می شود. با این حال، محتوای روان شناختی اولیه در آثار ادبی در متون فلاسفه یونانی همچون افلاطون و ارسطو نیز یافت می شود. آغاز ادبیات روان شناختی به عنوان یک ژانر را می توان در رمان های پاملا (Pamella) اثر ساموئل ریچاردسون و همچنین رمان درون نگر تریستان شندی (Tristam Shandy) اثر لورنس استرن ردیابی کرد.
رمان های روان شناختی در قرن بیستم با اکتشافات زیگموند فروید در زمینه روانکاوی به طور کامل توسعه یافتند. فروید با تئوری های خود در مورد ذهن ناخودآگاه و مکانیسم سرکوب به خوبی شناخته شده است. وی اظهار داشت که ذهن را می توان به دو بخش تقسیم کرد: ذهن آگاه که شامل همه چیزهایی است که افراد از آن آگاه هستند و دیگر ذهن ناخودآگاه است که شامل احساسات، افکار و خاطرات افراد می شود که بر رفتار آنها تأثیر می گذارد.
جیمز جویس یکی از برجسته ترین نویسندگان قرن بیستم است که ذهن شخصیت های داستانی اش را کندوکاو کرد. اولیس یا یولسیز (Ulysses) او تلفیقی از جریان سیال ذهن (stream of consciousness) و صدای راوی داستان است. زمان در غالب ترتیب زمانی ارائه نمی شود، بلکه به درک شخصیت ها بستگی دارد، در حالی که تمرکز بیشتر روی فرآیندهای عاطفی و روانی در ذهن شخصیت های داستان است. افکار، خاطرات، خیالات و جاه طلبی ها در هنگام وقوعشان ارائه می شوند، صرف نظر از آنچه خوانندگان ممکن است منطقی تلقی کنند. در آخرین فصل رمان، جویس برای نمایش یکی از جریان های بی وقفه افکاری که در ذهن یکی از شخصیت های داستان اتفاق می افتد از هیچ علایم نگارشی استفاده نمی کند.
ویرجینیا وولف از جریان سیال ذهن برای تأکید بر ویژگیهای روانی شخصیتهایش استفاده می کند. او افکار شخصیت های خود را با پیش رفتن داستان دنبال می کند و رویدادهایی که با خاطرات شخصیت های او عجین شده را برجسته می کند. وولف از تعدد راویان استفاده می کند تا بتواند آنچه را که در ذهن شخصیت هایش می گذرد را مجسم کند.
نویسندگان روسی فئودور داستایوفسکی و لئو تولستوی نیز به بررسی روان شناسی انسان پرداختند. داستایوفسکی از رئالیسم روان شناختی استفاده کرد و رمان های او ترکیبی از روان شناسی، جامعه شناسی و ادبیات بود. در جنایات و مکافات (Crime and Punishment)، داستایوفسکی کشمکش های معنوی، رنج ها و رستگاری دانشجویی را که مرتکب به قتل یک ربا خوار شده است را ارائه می کند. رمان برادران کارامازوف کشمکش های درونی ذهن و قلب را در متن دین ارائه می دهند.
در جنگ و صلح (War and Peace) تولستوی، زندگی درونی، احساسات و افکار مردم به اندازه وقایع زندگی آنها اهمیت دارند. قهرمانان تولستوی در حالی که تلاش می کنند حقیقت و عدالت را پیدا کنند، دائماً با کشمکش های درونی، تردید، بینش های جدید و سرخوردگی روبرو می شوند. تولستوی در جنگ و صلح خود بر دلایل غیر منطقی رفتار انسان تأکید می کند. آن گونه که یک شخص فکر می کند خرد با عقل پیوندی ندارد، بلکه پیوند آن با قبول اعمال اسرارآمیز مردم است. شرح زندگی درونی شخصیت ها حتی در رمان آنا کارنینا اثر تولستوی پیچیده تر، فرهیخته تر و ظریف تر است. در این رمان تک گویی های (monologues) درونی برای بیان تفاوت های ظریف ناامیدی، عشق و سرخوردگی استفاده می شوند.
هنری جیمز و آرتور میلر دو تن از مهمترین تاثیر گذاران بر رئالیسم روان شناختی در ادبیات آمریکا هستند. هنری جیمز ذهن شخصیت های خود را با موقعیت های پیچیده اجتماعی متفاوت روبرو می کند. او شخصیت های خود را در شرایطی قرار می دهد که همیشه پایان خوشی ندارند. بر خلاف شخصیت های داستان های عاشقانه که زندگی آنها با پشتکار و سخت کوشی بهبود می یابد، شخصیت های جیمز بدون آرمان گرایی ساخته می شوند.
آرتور میلر نمایشنامه نویس شهیر آمریکایی به دلیل بینش عمیق خود در ذهن و ضعف های شخصیت هایش به خوبی شناخته شده است. نمایشنامه مرگ یک نویسنده (Death of a Salesman ) مراحل مختلفی از فروپاشی روانی یکی از شخصیت ها را نشان می دهد. داستان با آشکار کردن ذهن آشفته قهرمان داستان در دوره های مختلف زندگیش به پیش می رود. شخصیت اصلی در درک عاطفی و معنوی خود و نیز از پی بردن به عدم موفقیت شخصی خود ناکام است.
زیر گروه های رمان روان شناختی:
- رمان هیجانی روان شناختی (Psychological thriller): این نوع رمان زیر گروهی از ژانرهای هیجانی و روان شناختی است که بر ذهن درونی و ذهنیت شخصیت ها در یک اثر خلاقانه تأکید دارد. در عین حال شباهت هایی با ژانرهای داستانی گوتیک(Gothic) و کارآگاهی (Detective) نیز دارد.
- رمان وحشت روان شناختی(Psychological Horror): این نوع رمان زیر گروهی از ژانرهای وحشت و روان شناختی است، که از لحاظ روانی، عاطفی و ذهنی بر وضعیت شخصیت ها برای ایجاد وحشت متکی است.
- رمان درام روان شناختی (Psychological Drama): این نوع رمان زیر گروهی از ژانرهای رمان درام و روان شناختی است که بر رشد عاطفی، روحی و روانی شخصیت ها در یک اثر نمایشی متمرکز است.
ویژگی های رمان روان شناختی:
- شخصیت ها و شخصیت پردازی ها نسبت به ژانرهای دیگر برجسته تر هستند، چرا که نسبت به ژانرهای دیگر عمیق تر به ذهنیت شخصیتها پرداخته شده است.
- رمانهای روان شناختی به عنوان داستانهای "شخصیت درونی" شناخته می شوند. این داستانها از جریان سیال ذهن، تک گوییهای درونی و بازگشت به گذشته (فلش بک) برای نشان دادن ذهنیت شخصیت ها استفاده می کنند.
- در رمان روانشناختی، پیرنگ و یا طرح داستان (plot) وابسته به تصویر شخصیت داستان است.
- ممكن است مناسبت ها و رویدادها به ترتیب زمانی ارائه نشوند، بلكه در ارتباطات فكری، خاطره ها، خیالات ،اوهام، تأملات و رویاهای شخصیت و شخصیت های داستان ظاهر شوند.
برجسته ترین رمان ها و نویسندگان روانشناختی:
- فئودور داستایوفسکی (1821-1981): 1. جنایت و مکافات (Crime and Punishments) 2. ابله (The Idiot)
- ویرجینیا وولف (1941-1882): 1. به سوی فانوس دریایی (To the Lighthouse) 2. اورلاندو: یک بیوگرافی (Orlando : A Biography)
- هنری جیمز (1843-1916): 1. سفیران (The Ambassadors) 2. جام زرین (The Golden Bowl)
- لئو تولستوی (1928-1918): 1. مرگ ایوان ایلیچ (The Death of Ivan llyich) 2. رستاخیز (Resurrection
مطالبی که در سایت "فصل یک" قرار می گیرند و همچنین امکانات سایت همه حاصل تلاش، صرف هزینه و وقت فراوان است. در صورتی که تمایل داشته باشید می توانید به سایت "فصل یک" به شیوه های مختلف یاری نمایید تا بتوانیم مطالب و امکانات بیشتری برای شما کاربران عزیز فراهم کنیم.